Ավագ շաբաթվա գիշերային ժամերգության ժամանակ միայն ավագ խորանում են լույս վառում: Օրվա այս ժամի երեքսրբյանն է. «Սուրբ Աստուած, սուրբ և հզօր, սուրբ և անմահ, որ թաղեցար վասն մեր, ողորմեա՜ մեզ»:
Իններորդ ժամին կատարվում է սուրբ Զատկի ճրագալույցը: Բեմն այդ պահին ծածկված է լինում: Նախքան պատարագի սկսվելն առաջնորդը կամ ավագ քահանան սարկավագների ու դպիրների ուղեկցությամբ (որոնց ձեռքերում կան չվառվող մոմեր) գալիս են բեմի առջև: Լուսարարը՝ ձեռքում ունենալով այրվող ածուխներով լցված մի թաս կանգնում է քահանայի աջ կողմում: Վառում են երեք կանթեղ և ըստ օրվա կարգի սաղմոսելով ու շարականներ երգելով՝ Հին կտակարանից ընթերցում են Տիրոջ հարությունը վկայող մարգարեական գրքերը: Յուրաքանչյուր ընթերցվածից հետո ծնրադրում են և աղոթում: Երբ ըստ կարգի ընթերցելով հասնում են Մարիամ մարգարեի երգին (Ելից գրքից)՝ «Օրհնեսցուք զՏէր, զի փառօք է փառաւորեալ», քահանան օրհնում է հուրը և դրանից մի մոմ վառում: Սարկավագը մի մեծ մոմի վրա խաչաձև ամրացնում է խունկի հինգ հատիկ, որը խորհրդանշում է խաչի վրա Տիրոջ ստացած հինգ վերքերը, և այն վառում այրվող մոմից: Այդ մոմը դրվում է եկեղեցու ավագ խորանում, որն այնտեղ վառվում է մինչև Համբարձում: Դրանից հետո վառում են մնացած ջահերն ու կանթեղները, վառվող մոմեր բաժանում ժողովրդին՝ միաբան երգելով «Լուսաւորեա Երուսաղէմ» շարականը, և ծնրադրելով՝ աղոթում: Այդ պահին պատարագիչը բարձրանում է բեմ զգեստավորվելու: Իսկ երբ ըստ կարգի ընթերցելով հասնում են Դանիելի գրքին, հոգևորականներից մեկը բարձրանում է բեմ և այնտեղից ընթերցում Դանիելի մարգարեությունը, որի ավարտին բացվում է վարագույրը և մատուցվում հանդիսավոր սուրբ Պատարագ: Օրվա այս ժամի երեքսրբյանն է. «Սուրբ Աստուած, սուրբ և հզօր, սուրբ և անմահ, որ յարեար ի մեռելոց, ողորմեա՜ մեզ»: Ժողովուրդը արարողությունից հետո վառվող մոմերը տուն է տանում:
Շաբաթ օրը պատկերն է ու օրինակը արարչության յոթերորդ օրվա, երբ Աստված հանգստացավ Իր բոլոր գործերից: Աստված վեց օրում արարեց ժամանակավոր ու ապականության ենթակա աշխարհը, իսկ յոթերորդ օրը՝ իմանալի աշխարհը՝ սրբերի հանգիստը: Տերը սահմանեց աշխարհի կյանքի յոթ դարերը, որոնք խորհրդանշվում են արարչության յոթ օրերով: Այս յոթ դարերի ընթացքում մարդու որդիները տաժանելի չարչարանքների են ենթարկվում՝ ծնունդից մինչև մահ աշխատելով իրենց կարիքների համար: Իսկ յոթերորդ դարի լրանալուն պես պիտի լինի արդարների հանգիստը Երկնքի արքայությունում ու այս աշխարհածուփ կյանքի դադարը:
«Աստված վեցերորդ օրն ավարտեց արարչագործությունը և Իր կատարած բոլոր գործերից հետո՝ յոթերորդ օրը, հանգստացավ: Աստված օրհնեց յոթերորդ օրը և սրբագործեց այն, որովհետև այդ օրն Աստված հանգստացավ Իր այն բոլոր գործերից, որ սկսել էր անել» (Ծննդ. Բ 2-3):
Աստված տեսավ, որ այն ամենը, ինչ արել է, բարի է, և օրհնեց ու սրբեց յոթերորդ օրը: Անցած օրերն Աստված պատվեց արարչությամբ, իսկ այս օրը՝ օրհնությամբ ու սրբությամբ: Այնուհետև օրենք տվեց եբրայական տոհմին՝ վեց օր գործել իրենց մարմնական կարիքների համար և յոթերորդ օրը հանգստանալ: Պատվիրեց նաև քննել անցած վեց օրերում իրենց կատարած գործերը և գործած սխալները խոստովանելով ու ողորմություն տալով՝ քավություն գտնել:
Իսկ քրիստոնյաների համար սուրբ առաքյալների կողմից օրինադրվեց շաբաթ օրերն աշխատել, իսկ կիրակի օրը հանգստանալ բոլոր գործերից: Եվ ինչպես հրեաները շաբաթ օրն էին ընթերցում Օրենքն ու մարգարեությունները, այդպես էլ քրիստոնյաներս կիրակի օրը Եկեղեցի ենք գնում, լսում Աստվածային Գրքերի խոսքերը, խոստովանում, հաղորդվում և սպասում Քրիստոսի գալստյանը:
Շաբաթը հանգիստ է թարգմանվում, սակայն դա չի նշանակում, որ առաջին արարչության ժամանակ Աստված Իր գործերից հոգնեց և կարիք ուներ հանգստանալու, այլ դա նշանակում է, որ յոթերորդ օրը դադարեց գործելուց: Աստված Իր բոլոր գործերը խոսքով կատարեց. Նա ասաց, և եղավ, հրամայեց, և հաստատվեց՝ ըստ այս խոսքի. «Տիրոջ խոսքով ստեղծվեց երկինքը, և Իր բերանի շնչով՝ նրա բոլոր զորությունները» (Սաղմ. ԼԲ 6): Տերը միայն Ադամին Իր ձեռքերով ստեղծեց և չի գրված, թե հոգնեց արարելիս: Դավիթն ասում է. «Չի ննջում և քուն չի մտնում Պահապանն Իսրայելի» (Սաղմ. ՃԻ 4), իսկ Նա, Ով չի ննջում և քուն չի մտնում, չի էլ հոգնում: Նաև Եսային է ասում. «Հավիտենական Աստվածը, երկրի սահմանները հաստատող Աստվածը ո՜չ քաղց է զգում և ո՜չ էլ հոգնում» (Եսայի Խ 28):
Որպեսզի Աստված նորոգեր մեղքերից հնացած մարդկային բնությունը և երկրի անեծքն օրհնության փոխեր՝ հինգշաբթի օրը ծնվեց սուրբ Կույսից, ուրբաթ օրը մեռավ ու մարմնով իջավ գերեզման և շաբաթ օրը հանգստացավ: Ինչպես Առաջին արարչության շաբաթ օրը Աստված հանգստացավ Իր բոլոր գործերից, այդպես էլ այս մեծախորհուրդ շաբաթ օրը հանգստացավ Երկրորդ արարչության գործերից, որն Իր փրկական տնօրինությամբ կատարեց մեր նորոգության համար: Եվ այդ օրը մարդկանց հոգիների չարչարանքների տունը՝ դժոխքը, ավերեց և բացեց հանգստյան տունը՝ Դրախտը:
Մենք թեպետ հրեաների նման չենք պահում շաբաթը, սակայն, համաձայն Նիկիական կանոնի, շաբաթ օրը կատարելով սուրբ մարտիրոսների հիշատակը՝ յուրովի պատվում ենք: Եվ ինչպես Աստված հանգստացավ Իր գործերը կատարելուց հետո, այդպես էլ սրբերն իրենց գործերը կատարելուց հետո պիտի հանգստանան: Եվ ինչպես Աստված հանգստանում է բարության մեջ, նույնպես և մեր բարի գործերը հանգիստ են Աստծու և մեզ համար:
Դարձյալ՝ Աստված յոթերորդ օրը պատրաստեց հավիտենական հանգիստը՝ ըստ այս խոսքի. «Եկե՜ք, իմ Հոր օրհնյալնե՜ր, ժառանգեցե՜ք աշխարհի սկզբից ձեզ համար պատրաստված արքայությունը» (Մատթ. ԻԵ 34): Եվ հանգստանալու են արդարները Երկնքի արքայությունում:
Երբ Ադամն ուրբաթ երեկոյան դուրս եկավ Դրախտից, գիշերվա մութը պատեց նրան, և նա ամբողջ գիշեր մեծ տագնապ ապրեց: Եվ միայն շաբաթ օրը նա հանգստացավ, երբ ծագեց տեսանելի լույսը:
Ինչպես Քրիստոս շաբաթ օրը հանգստացավ գերեզմանում, այդպես էլ Իր արարածներին հանգստացրեց մահվան մեջ՝ ըստ այս խոսքի. «Մահը մարդու համար հանգիստ է» (Հոբ Գ 22): Քանի որ մահանալով՝ մարդը դադարում է չարչարվելուց և հոգին էլ հանգչում է իր բարի գործերում: Եվ վերջին կիրակիին՝ հարության օրը, հարություն է առնելու և պիտի պսակվի հոգով ու մարմնով անճառելի փառքում: Այս պատճառով է սուրբ Եկեղեցին շաբաթ օրը մեծամեծ տոներ կատարում ի պատիվ սրբերի:
Իսկ Ավագ շաբաթ օրը խորհրդանշում է Նոր օրենքի հանգիստը հին ու մարմնավոր օրենքի չարչարանքներից հետո: Նաև արդարների հանգիստն է խորհրդանշում, ովքեր մահվանից հետո հանգստանում են իրենց բարի գործերից:
Վեցերորդ դարում Փրկիչը եկավ դեպի կամավոր ու աշխարհակեցուցիչ չարչարանքները, իսկ յոթերորդ դարի հասնելուն պես կրկին պիտի գա՝ այս անգամ Հայրական իշխանությամբ ու հրաշալի փառքով: Գերեզմանի պահպանումը
Աստվածամարտ հրեաները ժողովվեցին Պիղատոսի մոտ ու ասացին, որ երեք օրով պահապան զինվորներ կարգեն գերեզմանի վրա, որպեսզի հանկարծ Հիսուսի աշակերտները չգան ու գողանան Նրա Մարմինը և ասեն, թե հարություն է առել: Պիղատոսը նրանց ասաց. «Գնացե՜ք և պահպանե՜ք գերեզմանն այնպես, ինչպես գիտեք: Եթե այդպես վախենում եք այդ «Անօրենից» և «Աստծուն հակառակից», ապա զինվորներով պաշտպանվեք այդ սոսկալի Մեռելից, և եթե հարկ կա, կնքեցեք գերեզմանը կնիքով, և եթե անհրաժեշտ եք գտնում, երկաթյա շղթաներով ամրացրեք, որպեսզի հետո չասեք, թե դատավորը մեզ թույլ չտվեց պահպանել գերեզմանը և այդ պատճառով մենք կորցրեցինք Մեռելին»: Եվ նրանք պահակազոր կարգեցին և երկաթյա կնիք դրեցին գերեզմանի վրա:
Մահն էլ իր հերթին կամենում էր իր ապականեցնող ատամներով ծամել Տիրոջ Մարմինը, սակայն չէր կարողանում: Դրանից նա զարմացած խորհում էր՝ ինքնիրեն ասելով. «Ո՞վ է Սա, որ Օրենքով մեռել է, սակայն վեր է քան Օրենքը և անապական է մնում: Աստված չէ՜, քանզի եթե Աստված լիներ, ապա չէր մահանա: Հրեշտակ չէ, քանզի մարդկային կերպարանք ունի: Ադամի նման ենթակա է ինձ, սակայն Ադամի նման ապականությամբ ինձ չի հանձնվում: Ինչպես մարդ համբերեց մահվան, սակայն մարդու նման, մահվանից հետո, չի կրում մահկանացուի կրքերը»:
Իր մահանալու և թաղվելու մասին Տերը նախապես էր ասել. «Ինչպես Հովնանը երեք օր ու երեք գիշեր կետի փորի մեջ էր, նույնպես և Մարդու Որդին երկրի սրտում՝ երեք օր ու երեք գիշեր» (Մատթ. ԺԲ 40): Հայտնի է, որ Հովնանը Քրիստոսի օրինակն է: Ինչպես Տերը հրամայեց Հովնանին քարոզել Նինվեում, այնպես էլ Հայր Աստված առաքեց Իր Խոսքը՝ աշխարհին փրկություն քարոզելու: Հովնանի՝ նավում ննջելը խորհրդանշում է Քրիստոսի ննջելը խաչի վրա, Հովնանի ծովն ընկնելը՝ Քրիստոսի թաղումը, իսկ կետին կուլ գնալը՝ Քրիստոսի՝ հոգով դժոխք իջնելը: Կետի փորում կենդանի և անապական էր Հովնանը, իսկ գերեզմանում ու դժոխքում անմահ ու անապական էր Քրիստոս՝ հոգով ու մարմնով: Կետի՝ Հովնանին ցամաք դուրս նետելը խորհրդանշում է Քրիստոսի հարությունը:
Իսկ այն խոսքը, թե Մարդու Որդին երկրի սրտում պետք է լինի երեք օր ու երեք գիշեր, նշանակում է Քրիստոսի թաղումը: Երկրի սիրտը Երուսաղեմն է: Ինչպես Աբելի սպանվելու տեղը երկրի բերան կոչվեց, այդպես էլ Քրիստոսի գերեզմանը՝ երկրի սիրտ: Այս խոսքը նաև նշանակում է, որ Քրիստոս խորհրդաբար թաղվեց առաքյալների սրտում:
Հարց. -Ինչո՞ւ է երեք օր ու երեք գիշեր ասվում:
Պատասխան. -Որովհետև հինգշաբթի օրը՝ երեկոյան, Տերը Հաղորդության խորհրդի միջոցով թաղվեց առաքյալների սրտում և կիրակի օրը՝ երեկոյան, հարություն առած երևաց առաքյալներին: Այսպիսով՝ ստացվում է երեք օր ու երեք գիշեր:
Երկրորդ՝ Տերը ուրբաթ գիշերը բռնվեց, և շաբաթ երեկոյան, երբ լուսանում է միաշաբաթը, եղավ Քրիստոսի հարությունը, ըստ Մատթեոսի: Ուրբաթ օրը՝ վեցերորդ ժամից մինչև իններորդ ժամը, խավար եղավ, հետո դարձյալ լույս եղավ՝ մինչև երեկո՝ ըստ մարգարեների խոսքի. «Այդ օրն այնպես պիտի լինի, որ արեգակը մայր պիտի մտնի միջօրեին» (Ամոս Ը 9), դարձյալ՝ «Այն օրը ո՜չ ցերեկ պիտի լինի և ո՜չ գիշեր, այլ լույս պիտի լինի միայն երեկոյան» (Զաքար. ԺԴ 7): Այսինքն՝ վեցերորդ ժամից մինչև իններորդ ժամը գիշեր է լինում: Հետևաբար՝ ուրբաթ օրն ունենում է երկու գիշեր և երկու ցերեկ, և շաբաթ օրն էլ իր գիշերով ու ցերեկով ստացվում է երեք օր ու երեք գիշեր:
Երրորդ՝ ուրբաթն իր գիշերով, շաբաթն իր գիշերով և կիրակին իր գիշերով, ստացվում է երեք օր:
Հարց. -Ինչո՞ւ Տերը թաղվեց:
Պատասխան. -Նախ ինչպես երկիր իջավ և մեզ երկինք հանեց, այդպես էլ իջավ գերեզման, որպեսզի կանգնեցնի գլորվածներին: Ինչպես Իր մահվամբ մահը մեռցրեց, նույնպես և թաղմամբ ապականությունը լուծարեց: Քանի որ մահը հոգու բաժանումն է մարմնից, իսկ ապականությունը՝ մարմնի տարրերի բաժանումը միմյանցից: Այս երկուսն էին տիրել մարդու բնության վրա, ինչը և վերցրեց Քրիստոս: Մահը մահվամբ վերցրեց խաչի վրա՝ ըստ այս խոսքի. «Ո՞ւր է, մա՜հ, քո հաղթությունը» (Ա Կորնթ. ԺԵ 55), իսկ ապականությունը վերցրեց անապական Մարմնով գերեզման իջնելով:
Երրորդ՝ քանի որ երկիրը անիծվել էր նախահոր գործերով, ապա այն կարող էր օրհնվել միայն Քրիստոսի գործերով: Եվ ինչպես Տերը մկրտվելիս սուզվեց ջրի մեջ, որպեսզի այն սրբի, նույնպես և հողի մեջ թաղվեց, որպեսզի այն օրհնի և վերացնի անեծքը: Այդպես և հարությունից հետո քառասուն օր օդում գտնվեց, որպեսզի այն սրբի դևերին մատուցած զոհերի ճենճերից: Իսկ Սուրբ Հոգին, հրեղեն լեզուներով երևալով, սրբեց հուրը, և այդպիսով բոլոր տարրերը սրբվեցին ու օրհնվեցին:
Չորրորդ՝ Աստված Ադամին ասաց. «Հող էիր և հող էլ կդառնաս» (Ծննդ. Գ 19): Այդ պատճառով Բանն Աստված վերցրեց մեր հողեղեն բնությունը և մտավ հողի մեջ, որպեսզի մեր պարտքերը վճարի: Հայտնի է, որ այլ էր Ադամի մահը, այլ՝ Քրիստոսի մահը, և այլ՝ մերը: Ադամի մահը եղավ իր ներգործությամբ, քանի որ եթե մեղք չգործեր, չէր մահանա: Քրիստոսի մահը եղավ Իր կամքով, քանի որ եթե չկամենար, չէր մահանա: Իսկ մեր մահը բնությամբ է՝ և՜ կամեցողների համար, և՜ չկամեցողների, և՜ մեղք գործողների, և՜ չգործողների: Հետևաբար՝ Քրիստոսի մահն Իր համար չէր, այլ՝ մեզ համար:
Հարց. -Ինչպե՞ս է Տերը վերացրել մահը, երբ այժմ էլ մարդիկ մահանում են ու ապականվում:
Պատասխան. -Ինչպես երկու մահ կա՝ հոգու և մարմնի, նույնպես և երկու անգամ է գալիս Քրիստոս: Քանի որ հոգին մարմնից պատվական է, ապա առաջին գալստյամբ Տերը հոգու մահը վերացրեց, որը մեղքն է ու դժոխքը, իսկ երկրորդ գալստյամբ մարմնի մահը պիտի վերացնի և շնորհի համընդհանուր հարություն ու կյանք:
Երկրորդ՝ Ադամը պտուղն ուտելու օրը զորությամբ մեռավ, թեպետև հետո ինը հարյուր երեսուն տարի ապրեց, սակայն ինչպես մահվան գերի, իսկ հետո մեռավ ներգործությամբ: Այդպես և մենք՝ սկզբում զորությամբ գնվում ենք անմահության կողմից, իսկ հետո՝ ներգործությամբ անմահություն ենք ստանալու: Մեր գրավականը Քրիստոսի հարությունն է, Ով եղավ ննջեցյալների Պտուղը և Անդրանիկը մեռելների (տե՜ս Կողոս. Ա 18): Եվ ինչպես Նա մեր բնությամբ հարություն առավ առանց ապականության, այդպես էլ բոլորս հարություն ենք առնելու անմահ ու անապական մարմնով:
Երրորդ՝ երկու հայր և երկու սկիզբ ունենք. առաջինը Ադամն է՝ մարմնով ու մեղքերով, իսկ երկրորդը՝ Քրիստոսը՝ հոգով ու շնորհներով: Հետևաբար՝ անհրաժեշտ է նախ առաջին Ադամի պարտքերը վճարել, ապա՝ Երկրորդ Ադամի հարության ու կյանքի շնորհներին միանալ:
Չորրորդ՝ հնարավոր չէ անմահ ու անապական մարմնով ապականացու տեղում բնակվել, քանի որ այդ դեպքում Քրիստոսին հարկ կլիներ կրկին մեզ համար մեռնել ու մեզ ազատել: Այդ պատճառով Ամենաիմաստունը մեզ մահ տվեց, որպեսզի երբ բոլոր արարածներն ապականությունից փոխվեն անապականության, դրա հետ միասին մեր մարմինները նույնպես անմահություն ստանան:
Հինգերորդ՝ մենք մեռնելով կցորդվում ենք Քրիստոսի մահվանը, որպեսզի Նրա հարությանը հաղորդվենք: Քանի որ անհնար է առանց մահվան հարություն առնել, ինչպես և Տերը նախ մեռավ և հետո հարություն առավ, այդպես էլ մենք: Այդ պատճառով այժմ մեր վրա տիրում է ժամանակավոր մահը, որպեսզի հանդերձյալում արժանանանք հավիտենական կյանքին:
Հարց. -Ինչո՞ւ Տերը հոգով իջավ դժոխք:
Պատասխան. -Նախ՝ ցույց տալու համար, թե ինչ պատճառով մարդացավ ու մեռավ, այսինքն՝ որպեսզի ազատի հոգիներին:
Երկրորդ՝ Ադամը միջին կշռով ստեղծվեց, այսինքն՝ անձնիշխանությամբ: Հետո մեղքերով ծանրանալով՝ իջավ դժոխքի ներքին տեղը և այնտեղից այլևս չէր կարողանում բարձրանալ, մինչև որ վերին կետից Բանն Աստված իջավ ներքին կետը և հանեց Ադամին՝ երկնքի վերին կետը:
Երրորդ՝ ինչպես Հիսուս Մարմնով որպես լույս ծագեց մեզ համար ու փրկություն քարոզեց, նույնպես և հոգով որպես լույս ծագեց դժոխքում գտնվող հոգիների համար և հավատ քարոզեց՝ ըստ այս խոսքի. «Նա թեպետև Մարմնով մեռավ, բայց կենդանի է Հոգով, որով և գնաց քարոզեց բանտում եղած այն հոգիներին, որոնք մի ժամանակ ապստամբել էին» (Ա Պետ. Գ 18-20):
Չորրորդ՝ սատանան անիրավությամբ կապեց մարդկանց հոգիները, իսկ Քրիստոս նրանց արդարությամբ ազատեց:
Հինգերորդ՝ Տերն Իր ադամաստեղծ ձեռքերը տարածելով խաչի վրա՝ հաղթեց չար իշխանին և մարդկանց կորզեց նրա իշխանությունից՝ ըստ այս խոսքի. «Հիմա՜ է այս աշխարհի դատաստանը, հիմա՜ է, որ այս աշխարհի իշխանը դուրս կնետվի: Եվ երբ Ես բարձրանամ երկրից, ամենքին դեպի Ինձ կձգեմ» (Հովհ. ԺԲ 31-32):
Տիրոջ էջքը դժոխք
Տիրոջ թաղման օրը սատանան, ինչպես ապստամբ ծառա, փախավ իր որջը՝ դժոխք, կարծելով, թե այնտեղ կարող է ամրանալ և պահել հոգիներին: Սակայն Տերը դժոխք իջնելով կապեց նրան, ավերեց կարծեցյալ ամրոցը և այնտեղից դուրս բերեց մարդկանց հոգիները:
Քրիստոսի չարչարանքները երկու ներգործություն ունեցան. նախ՝ մարվեցին մեղքերի պարտքերը, երկրորդ՝ բացեցին երկնքի դռները: Տերը նույն ներգործությամբ ազդեց նաև դժոխքի վրա: Առաջին՝ քանդեց դժոխքի կապանքները, ինչպես ասում է Դավիթը. «Նա փշրեց դռները, պղնձյա և երկաթյա նիգերը խորտակեց» (Սաղմ. ՃԶ 16): Այսինքն՝ քանդեց սկզբնական և ներգործական մեղքերը կամ՝ մեղքերը և հուսահատությունը: Երկրորդ՝ բացեց երկնքի դռները և բանտը լուսավորեց՝ ըստ Եսայու մարգարեության. «Շղթայվածներին ասելու, թե՝ ելե՜ք, իսկ խավարի մեջ գտնվողներին, թե՝ հայտնվեցե՜ք» (Եսայի ԽԹ 9)
Իսկ դժոխքի ինչ լինելու մասին տարբեր մեկնություններ կան: Նախ՝ դժոխք է կոչվում տանջանքն ու պատիժը: Նաև տանջանքների տեղն է դժոխք կոչվում: Դժոխք է կոչվում նաև սատանան, ով իր մեջ միշտ կրում է տանջանքները: Դժոխք է նաև արտաքին պատիժը, ինչը հուր է ու խավար, իսկ ներսից՝ խղճմտանքից առաջացած տանջանք:
Դժոխքը, որը տանջանքների վայրն է, երկրի ներքին կետն է, նեղ ու դժվարին մի տեղ: Սատանան այնտեղ էր բռնությամբ տանում բոլոր մարդկանց հոգիները:
Վարդապետներից ոմանք ասում են, թե դժոխքը մի տեղում է, սակայն տանջանքները զանազան են՝ մեծ, միջակ ու փոքր, ինչպես և մեկ է Երկնքի արքայությունը, սակայն զանազան է փառքը՝ համարժեք երեսունին, վաթսունին և հարյուրին (տե՜ս Մարկ. Դ 8): Իսկ ոմանք ասում են, թե չորս դժոխք կա. ներքին, որը չար մեղավորների տեղն է, միջին՝ որը անթլփատ մանուկների տեղն է, վերին՝ որն արդարների տեղն է, և չորրորդ՝ որին քավարան են ասում: Նաև ասում են, որ Քրիստոս վերին դժոխքը գնաց ու ավերեց, իսկ մյուսները մնացին: Պետք է ասել, որ ճիշտ է առաջին կարծիքը, և մենք դրան ենք հետևում, այսինքն՝ դժոխքը մեկն է և Քրիստոս այն ամբողջովին ավերեց: Իսկ եթե մեկը մեջբերի Դավթի հետևյալ խոսքը՝ «Մեծ եղավ քո ողորմությունն իմ հանդեպ, հոգիս փրկեցիր խոր դժոխքից» (Սաղմ. ՁԵ 13), և ասի, թե, համաձայն այդ խոսքի, գոյություն ունի նաև վերին դժոխքը, ասենք, որ վերին և ներքին դժոխքներն են կոչվում ծանր և համեմատաբար թեթև տանջանքները:
Եթե ներքին դժոխքը հոգու տանջանքներն է, ապա վերին դժոխքը՝ մարմնի գերեզմանը, ինչպես ասում է Դավիթը. «Մահը նրանց վրա կհասնի, և նրանք ողջ-ողջ դժոխք կիջնեն» (Սաղմ. ԾԴ 16), այսինքն՝ գերեզման: Սուտ է, թե բազում դժոխքներ կան, և Քրիստոս ներքին դժոխքը չմտավ, որը մեղավորների տեղն է, քանի որ Ադամն էր մեղավորների գլուխն ու արմատը և ներքին դժոխքում էր, և Քրիստոս ազատեց Ադամին՝ ներքին դժոխքը իջնելով:
Երկրորդ՝ Դավիթն ասում է. «Տերը երկնքից երկիր նայեց՝ բանտարկյալների հառաչանքը լսելու և մահապարտների որդիներին ազատ արձակելու համար» (Սաղմ. ՃԱ 20):
Երրորդ՝ Մովսեսը Տիրոջ անունից ասում է. «Իմ բարկությունից հուր է բորբոքվել: Դա կայրի մինչև դժոխքի խորքերը» (Բ Օրենք ԼԲ 22): Եվ Բանն Աստված հրով ու բարկությամբ իջավ ներքին դժոխքը:
Չորրորդ՝ Եսային ասում է. «Տերը շղթայվածներին ասելու է, ելե՜ք, իսկ խավարի մեջ գտնվողներին՝ հայտնվեցե՜ք» (հմմտ. Եսայի ԽԹ 9): Արդարները խավարի մեջ չէին, քանի որ ունեին շնորհի լույսը, իսկ մեղավորները արտաքին ու ներքին խավարում էին և կապանքներում:
Հինգերորդ՝ Պետրոսն ասում է. «Գնաց քարոզեց բանտում եղած այն հոգիներին, որոնք մի ժամանակ ապստամբել էին» (Ա Պետ. Գ 19-20): Արդարներն ապստամբ չէին, ապստամբ էին մեղավորները և չարերը, որոնց քարոզեց բանական հոգով:
Այստեղ վարդապետները երկու կարծիք են հայտնում: Ոմանք ասում են, թե նրանք, ովքեր հավատացին, դուրս եկան, իսկ անհավատները մնացին դժոխքում: Իսկ մյուսներն ասում են, թե բոլորի կապանքներն էլ լուծարվեցին, մինչև անգամ Հուդայի. նրանցից ոմանք դուրս եկան դժոխքից, ոմանք էլ այնտեղ մնացին՝ ինչպես բանտում: Իսկ սուրբ Եպիփանը, մեջբերելով սաղմոսերգուի հետևյալ խոսքերը՝ «Մեղավորները կրկին դժոխք կընկնեն, նաև բոլոր հեթանոսները, որոնք մոռացան Աստծուն» (Սաղմ. Թ 18), ասում է. «Նրանք, ովքեր չհավատացին ու դուրս եկան, աշխարհի վախճանին կրկին դառնալու են այդ նույն տեղը կամ էլ մեկ այլ տանջանքի վայր»:
Հետևաբար՝ երբ մարդկային բնության պարտքը վճարվեց, և սատանան խաչով կապվեց, դժոխքի դռները փշրվեցին, և բոլոր հոգիներն ազատվեցին: Ոմանք հավիտյան ազատվեցին, իսկ ոմանք՝ ժամանակավորապես: Քանի որ աշխարհի վախճանին կրկին դառնալու են դժոխք, քանզի ասված է. «Ուստի ամբարիշտները չեն դիմանա դատաստանին, ոչ էլ մեղավորները կլինեն արդարների հավաքի մեջ» (Սաղմ. Ա 5):
Ձու ներկելու սովորույթը
Ավանդությունից հայտնի է, որ Մարիամ Մագդաղենացին Զատկի տոնին Հռոմում ներկած ձու է նվիրել Տիբերիոս կայսրին և ասել. «Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց»:
Ձուն օրինակն է ամբողջ աշխարհի. վերին կեղևն օրինակն է երկնքի, թաղանթը՝ օդի, սպիտակուցը՝ ջրի, իսկ դեղնուցը՝ երկրի: Ձուն կարմիր ներկելով՝ հայտնում ենք, որ ամբողջ աշխարհը Քրիստոսի Արյամբ գնվեց, և դրանով քարոզում մեր փրկությունը:
Ձուն նաև հույսն է խորհրդանշում, քանզի տակավին ձու է, դեռևս ձագ չէ: Իսկ զատկական ձուն խորհրդանշում է մեր հարության հույսը:
Ձուն երկու անգամ է ծնվում. առաջին անգամ՝ երբ հավն է ածում, իսկ երկրորդ անգամ՝ երբ ձվից ճուտ է դուրս գալիս: Մարդն էլ է երկու անգամ ծնվում. առաջին անգամ՝ մորից, իսկ երկրորդ անգամ՝ Մկրտության ավազանից: Մարդու առաջին ծնունդը մահվան պատճառով անկերպարանք է, ինչպես ձուն, սակայն երբ Քրիստոս մեզ վրա է ցողում Իր կենդանարար Արյունը, մեզ հարություն է տալիս իբրև կենդանի ձագուկների: Այդ պատճառով էլ Հարության մեծ օրը ձուն ներկում ենք արյան գույնի՝ դրանով ասելով Տիրոջը. «Տե՜ր, Քո հարության զորությամբ հավաքի՜ր մեզ իբրև ձագուկների Քո ամենաընդգրկուն թևերի տակ»:
Աշխատասիրությամբ՝ Արամ Դիլանյանի
Գլխավոր էջ | Գրանցում | Մուտք | RSS
